Wat je van proeflezers weten wilt

Wanneer je verhaal geschreven is, is het verstandig om het door proeflezers te laten lezen. Waar jij je eigen werk leest als schrijver, lezen zij het als lezer. En waar jij het hele verhaal in je hoofd hebt en onbewust eventuele gaten in je verhaal opvult, vallen lezers in die gaten. Maar wat wil je dan precies van je proeflezers weten?

---

Laten we eerst even kijken naar wat voor soort proeflezers je kan vragen. Welke proeflezer voor jou waardevol is, hangt af van het soort boek dat je schrijft en welke blik je specifiek over je boek geworpen wilt hebben. Idealiter heb je er eentje uit elke hieronder genoemde categorie.

Wat voor proeflezers kun je zoeken:

• Doelgroep lezers – personen die jij wilt aanspreken met je boek. Bij feelgood bijvoorbeeld vrouwen in de leeftijd 20-55 jaar; en bij een kinderboek kinderen in de leeftijd van je doelgroep, en ouders of leerkrachten met kinderen in die leeftijd; bij een zelfhulpboek mensen met het probleem of de vraag waar jij de oplossing op hebt.
• Kritische lezers – lezers die verstand hebben van boeken en van taal, zoals een andere schrijver, een veel-lezer, een Neerlandicus of een redacteur.
• Lezers met vakkennis – schrijf je een historische roman, dan kan het fijn zijn als een historicus of een geschiedkundige mee kan lezen; bij een boek met veel medische informatie is het handig als iemand met een verpleegkundige opleiding, of misschien zelfs een arts, mee kan lezen; of een diëtiste als het een boek over voeding of een gezonde lifestyle is.

Wees duidelijk in wat jij wilt weten

Om te zorgen dat jij te weten komt van jouw proeflezers wat voor jou als schrijver belangrijker is, kun je een lijstje voor je proeflezers maken met de belangrijkste puntjes om op te letten. Zo voorkom je dat je alleen maar feedback terug krijgt als ‘leuk hoor!’. Dat is fijn om te horen, uiteraard, maar helpt je boek niet verbeteren. Tegen je proeflezer zeggen: ‘Ik hoor graag wat je ervan vindt’ is geen goede vraag. Daar krijg je vaak ook alleen een ‘leuk hoor!’ op terug. Hoe concreter jouw inhoudelijke vragen, hoe concreter de antwoorden.

Stel duidelijke vragen

Het is dus belangrijk om helder te hebben wat je wilt weten van je proeflezers en je vragen zo kort en bondig mogelijk te formuleren. Wat je precies van je proeflezers wilt weten hangt natuurlijk van jouw boek af. Bij fictie wil je andere dingen weten dan bij non-fictie. En bij een thriller wil je waarschijnlijk ook andere dingen weten dan bij een feelgood. Pas je vragen dus aan op jouw boek.

Omdat ik vaak hoor dat mensen het lastig vinden om vragen te bedenken, hieronder een aantal voorbeeldvragen om je op weg te helpen. Probeer er niet meer dan een stuk of 10 te stellen, zo zorg je dat het overzichtelijk blijft voor je proeflezers. En heeft hij of zij niet het gevoel te worden ondervraagd.

Algemene vragen:

• Trekt het begin je het verhaal in of moet het nog op gang komen?
• Is de volgorde van gebeurtenissen logisch?
• Zijn er scènes die niet prettig lazen of overbodig voelde?
• Is het verhaal vlot geschreven?
• Heeft het verhaal een sterke en duidelijke ontknoping?
• Is het doel van het verhaal duidelijk?
• Lezen de dialogen vlot en prettig?
• Zijn er stopwoordjes die opvallen, of woorden waar je je aan stoorde?
• Vielen er andere dingen op?
• Waren er dingen waar je over struikelde?
• Waren er dingen tegenstrijdig?
• Dekte de titel de lading? En voldeed het aan de verwachting die het schiep?

Extra vragen bij fictie:

• Zijn de beschrijvingen van omgeving en personages duidelijk en volledig? Niet te lang of juist te beknopt?
• Zijn de personages goed uitgewerkt?
• Is er een duidelijke protagonist?
• Is er een duidelijke antagonist?

Extra vragen bij non-fictie:

• Is de verhouding persoonlijke informatie en praktische informatie in balans?
• Is het boek praktisch?
• Als je dit boek zou kopen omdat je met het onderwerp aan de slag wilde, voel je je na het lezen dan geholpen?

Stel ook je specifieke vragen (indien van toepassing):

• Kloppen de medische termen?
• Kloppen de geschiedkundige termen?
• Is het stappenplan (bij non-fictie) helder? Volgt het elkaar logisch op?
• Waren er onderwerpen die je miste (bij non-fictie)?
• Klopt de tijd (bijv. bij een historische roman)? Waan je je in die tijd als je het leest?
• Was het spannend genoeg? (bij een thriller, detective, actie, whodunit, of cosy crime)

Vragen aan kinderen bij een kinderboek:

• Als er woorden zijn die je niet begrijpt, wil je die dan omcirkelen?
• Vond je het leuk om te lezen?
• Was het makkelijk of moeilijk om te lezen?
• Vond je het spannend?
• Wat vond je het spannends?
• Waren er ook dingen waar je om moest lachen?
• Vond je de hoofdpersoon leuk of stom?
• Zou je hem of haar als vriend/vriendin willen?
• Zou je hem of haar willen zijn?
• Wat vond je van het einde? Had je zoiets verwacht?

Nog een paar tips:

• Vraag niet te veel proeflezers. Je loop anders het risico op te veel (tegengestelde) meningen. Een paar kritische lezers zijn genoeg. 2-3 mensen uit verschillende doelgroepen is iets waar je echt wat aan hebt.
• Vraag liever geen mensen die je niet goed kent (tenzij meelezers die je inschakelt vanwege de vakkennis). Grote kans dat ze alleen maar uit beleefdheid ‘ja’ zeggen en zich niet gecommitteerd voelen aan jou om het ook echt te gaan lezen. Jij stuurt dan je manuscript naar ze op en hoort vervolgens nooit meer iets van ze.
• Hoe duidelijker jij bent over wat je van je proeflezers verwacht, hoe duidelijker je dat ook terug krijgt.
• Leg niet te veel druk op je proeflezer. Uiteraard hoop je dat degene je verhaal geweldig vindt, en door van tevoren te zeggen: ‘Ik ben zó benieuwd wat je ervan vindt!’ zeg je eigenlijk: ‘Ik hoop maar zó dat je het geweldig vindt!’ Je proeflezer laat dan misschien niets meer van zich horen, omdat hij het misschien wel goed maar niet geweldig vindt en dit niet durft te zeggen. Of hij zegt nadien dat het een geweldig verhaal was, zonder dit te menen en zonder je verder feedback te geven waar je iets aan hebt.
• Wees dus open en geef aan dat je aan alle feedback iets hebt, zowel positief als negatief. Dat je als schrijver nou eenmaal blinde vlekken hebt en dat je die alleen maar tevoorschijn kan halen met een goede proeflezer.
• Wees ook duidelijk over wanneer je het verhaal terug verwacht. Als je geen datum afspreekt is de kans groot dat mensen het (onbedoeld) uitstellen, het vergeten of dat het lezen er gewoon bij inschiet. Spreek dus altijd een datum af! Kies daarbij een termijn die haalbaar is voor je proeflezer. Afhankelijk van het aantal te lezen woorden kan dat 2-4 weken zijn.
• Houd contact. Check tussendoor even of alles duidelijk is voor je proeflezer, en of hij of zij op schema ligt met lezen. Zo houd jij de regie en laat je tevens merken dat dit belangrijk voor je is. Als jij geen interesse toont in het proeflezen, kan de proeflezer het gevoel krijgen dat het er niet zo toe doet of hij of zij het wel leest. Of niet. Check ook een paar dagen voor de deadline hoe ver degene is met lezen. Vraag of hij of zij de deadline gaat halen en leg daarbij uit dat het fijn is als jij dan weer verder kan met het verwerken van de feedback van alle proeflezers.

Wat wil jij graag van proeflezers weten?

Groetjes, Giovanna